املاک و ساختمانها در گذر زمان فرسوده و ناایمن میشوند و به نوسازی ساختمان یا بازسازی اساسی نیاز پیدا میکنند.این مسئله بهویژه در کلانشهرها و مناطق پرجمعیت به یک چالش جدی برای مالکان تبدیل شده است. از طرفی، احداث بنای جدید یا بازسازی کامل، علاوه بر هزینههای سنگین، به تخصص و تجربه کافی در حوزه ساختوساز نیاز دارد.
در چنین شرایطی، مشارکت در ساخت راهکاری کارآمد و نوین به شمار میآید. در این روش، مالک با همکاری یک سازنده باتجربه، بدون نیاز به صرف سرمایه کلان، ملک خود را نوسازی یا بازسازی کرده و در نهایت، سود حاصل از ساخت میان طرفین تقسیم میشود.
مشارکت در ساخت علاوه بر ایجاد ارزش افزوده برای مالک و سودآوری برای سازنده، به بهبود کیفیت زندگی و ارتقای نمای شهری نیز کمک میکند. در این مقاله به بررسی صفر تا صد مشارکت در ساخت، از قوانین و شرایط قرارداد گرفته تا نحوه محاسبه سهم، بلاعوض و نکات حقوقی آن خواهیم پرداخت تا بتوانید با دید بازتر و آگاهی کامل وارد این فرآیند شوید.
مشارکت در ساخت چیست؟
مشارکت در ساخت نوعی قرارداد بین مالک و سازنده است که طی آن، مالک زمین یا ملک کلنگی خود را در اختیار سازنده قرار میدهد و سازنده هم با تأمین هزینهها و اجرای عملیات ساخت، یک ساختمان جدید احداث میکند. در پایان پروژه، واحدهای ساختهشده بر اساس توافق اولیه بین دو طرف تقسیم میشود.
این روش باعث میشود مالک بدون نیاز به سرمایهگذاری کلان بتواند ملک خود را نوسازی کند و در عین حال، سازنده نیز با استفاده از تجربه و سرمایه خود، سود مناسبی از پروژه به دست آورد. به همین دلیل، مشارکت در ساخت یک معامله برد-برد محسوب میشود که هم نیاز به سرمایه را کاهش میدهد و هم کیفیت ساختوساز را بالا میبرد.
انواع قرارداد مشارکت در ساخت
قراردادهای مشارکت در ساخت و ساز بسته به نوع پروژه و شرکای آن میتوانند شکلهای مختلفی داشته باشند. هدف همه این قراردادها احداث بناست، اما شرایط، مفاد و نحوه تقسیم سود و زیان در هرکدام متفاوت است. شناخت انواع روشهای مشارکت کمک میکند تا مالک یا سازنده با دید بازتری تصمیم بگیرد و قراردادی متناسب با نیاز و شرایط خود منعقد کند. به طور کلی این قراردادها در دو دسته اصلی بر اساس موضوع ساخت و بر اساس متعاملین (شرکای پروژه) طبقهبندی میشوند.
1. انواع قرارداد مشارکت در ساخت بر اساس موضوع پروژه
در جدول زیر، مهمترین دستهبندیها بر اساس نوع پروژه و موضوع ساخت آورده شده است:
| نوع قرارداد | توضیح | موارد کاربرد | 
| قرارداد مشارکت در ساخت بنا | رایجترین نوع، توافق مالک و سازنده برای احداث بنا در زمینی مشخص و تقسیم واحدها طبق آورده | ساخت مسکونی، تجاری یا اداری  | 
| قرارداد واگذاری زمین برای انبوهسازی | مالک زمین را به سازنده یا گروهی از سازندگان میسپارد تا پروژه انبوهسازی انجام دهند و سهم ببرند | پروژههای مسکن یا مراکز تجاری بزرگ  | 
| قرارداد مشارکت در اجرای طرح آمادهسازی | شامل عملیات زیربنایی مانند خیابانکشی، جدولگذاری، فاضلابکشی پیش از ساخت | پروژههای توسعه شهری یا شهرکسازی | 
| قرارداد مشارکت پیمان – مدیریت | مالک اجرای پروژه را به پیمانکار به روش مدیریت پیمان میسپارد؛ پیمانکار مسئول نظارت و عقد قراردادهای فرعی است | پروژههای نیازمند مدیریت تخصصی و چندپیمانکار | 
2. انواع قرارداد مشارکت بر اساس متعاملین (شرکای پروژه)
الف) اشخاص حقیقی
- شامل افرادی هستند که مالک زمین بوده ولی سرمایه یا تخصص کافی برای ساخت ندارند.
 - معمولاً با سرمایهگذاران یا سازندگان حقیقی وارد همکاری میشوند.
 
ب) اشخاص حقوقی حقوق خصوصی
- شامل شرکتهای خصوصی، موقوفات و بانکها
 - به دلیل منابع مالی و تجربه اجرایی، معمولاً پروژههای بزرگتر را انجام میدهند.
 
ج) اشخاص حقوقی حقوق عمومی
- شامل سازمانهای دولتی، شهرداریها، وزارت مسکن و شهرسازی و سایر نهادهای عمومی
 - معمولاً در پروژههای عمرانی و توسعه شهری مشارکت میکنند.
 
مراحل مشارکت در ساخت
مشارکت در ساخت تنها یک توافق ساده بین مالک و سازنده نیست؛ بلکه مجموعهای از مراحل حقوقی، مالی و اجرایی است که باید بهصورت دقیق و مرحلهبهمرحله طی شود. رعایت این مراحل باعث میشود پروژه با شفافیت بیشتری جلو برود و احتمال بروز اختلافات کاهش یابد.
مرحله  | توضیح  | نکات کلیدی  | 
مذاکره و توافق اولیه  | گفتوگوی طرفین درباره شرایط کلی، میزان سهم و نحوه اجرای پروژه  | بررسی دقیق توان مالی و اجرایی سازنده  | 
تنظیم قرارداد  | تنظیم قرارداد رسمی با ذکر جزئیات سهم، تعهدات، ضمانتها و شرایط فسخ  | حضور وکیل یا مشاور حقوقی الزامی است  | 
اخذ مجوزها و پروانه ساخت  | سازنده موظف به دریافت پروانه ساخت و مجوزهای قانونی لازم از شهرداری است  | همکاری مالک در ارائه مدارک مالکیت ضروری است  | 
تخریب و نوسازی  | تخریب بنای قدیمی و آغاز عملیات اجرایی پروژه  | رعایت کامل اصول ایمنی در زمان تخریب  | 
اجرای عملیات ساخت  | اجرای اسکلت، سفتکاری، نازککاری و تکمیل بنا بر اساس نقشه مصوب  | نظارت مالک یا نماینده او بر روند کار  | 
تقسیم واحدها و انتقال سهم  | تقسیم واحدها طبق قرارداد و انتقال رسمی سهم هر طرف  | ثبت سند تفکیکی در دفترخانه  | 
تحویل نهایی  | تحویل رسمی واحدها به مالک و سازنده و پایان پروژه  | بررسی کیفیت ساخت و رفع نواقص احتمالی  | 
شرایط مشارکت در ساخت
برای اینکه قرارداد مشارکت در ساخت به شکل عادلانه و بدون دردسر پیش برود، باید مجموعهای از اصول کلیدی در نظر گرفته شود. این اصول، هم امنیت حقوقی مالک و سازنده را تضمین میکنند و هم باعث میشوند پروژه از نظر مالی و اجرایی در مسیر درستی قرار گیرد. در ادامه مهمترین شرایط مشارکت در ساخت را آورده ایم:
- محاسبه دقیق سهم و سود طرفین
در قراردادهای مشارکت در ساخت باید سهم مالک و سازنده متناسب با نرخ تورم و قیمت روز مسکن مشخص شود. این موضوع تضمین میکند که هر دو طرف در تقسیم سود و زیان قرارداد به عدالت برسند. - برآورد هزینههای ساخت و نوسازی
هزینههای پروژه در مشارکت در ساخت به عواملی مانند موقعیت ملک، نوع کاربری (مسکونی، تجاری و…)، متراژ و کیفیت مصالح وابسته است. محاسبه ارزش فعلی ملک و ارزش نهایی آن پس از تکمیل پروژه بسیار ضروری است. - تنظیم قرارداد شفاف و قانونی
یکی از پایههای اصلی مشارکت در ساخت، انعقاد قراردادی دقیق و شفاف است. در این قرارداد بهتر است یک داور مرضیالطرفین نیز پیشبینی شود تا در صورت بروز اختلاف، مسئله به شکل عادلانه حلوفصل گردد. - تضمینها و شیوه پرداخت
در مشارکت در ساخت توصیه میشود از چکهای بانکی معتبر بهجای سفته استفاده شود. همچنین تمامی شرایط مربوط به ضمانتهای مالی و تعهدات طرفین باید بهروشنی در قرارداد ذکر شود. - نظارت مستمر بر روند پروژه
مالک میتواند یک یا چند نماینده جهت نظارت بر پروژه معرفی کند. این موضوع در قرارداد باید ذکر شود تا اجرای پروژه تحت کنترل و شفافیت بیشتری قرار گیرد. - پیشبینی شرایط خاص
در صورتی که مالک در طول پروژه فوت کند، بر اساس قوانین مدنی، حقوق و تعهدات او در قرارداد مشارکت در ساخت به وراث منتقل خواهد شد. - گزارشدهی شفاف سازنده
پیمانکار یا سازنده موظف است گزارشهای منظم از روند پیشرفت پروژه ارائه دهد. این شفافیت باعث تقویت اعتماد بین طرفین و جلوگیری از بروز اختلافات بعدی میشود. 
محاسبات مالی در مشارکت در ساخت
محاسبات مالی در مشارکت در ساخت نقش تعیینکنندهای در موفقیت یا شکست پروژه دارد. مالک و سازنده باید از همان ابتدا درباره سهم نهایی، بلاعوض و نحوه پرداختها به توافق شفاف برسند تا در طول مسیر اختلافی ایجاد نشود. در ادامه به روشهای رایج محاسبه بلاعوض و درصد مشارکت در ساخت میپردازیم.
روش عرف بلاعوض و نحوه محاسبه آن
در روش متداول برای نحوه محاسبه بلاعوض در مشارکت در ساخت، مبلغی ثابت به ازای هر مترمربع از بنای موجود تعیین میشود. این مبلغ بر اساس ارزش روز ملک و نرخ مسکن در منطقه موردنظر محاسبه خواهد شد.
طبیعتاً، به دلیل تفاوت قیمت مسکن در مناطق مختلف، نرخ بلاعوض نیز در این روش از منطقهای به منطقه دیگر متغیر خواهد بود. به طور کلی، در مناطق با ارزش بالاتر مسکن (مانند شمال تهران) نرخ بلاعوض نیز به مراتب بیشتر از مناطق دیگر (مانند مرکز تهران) است. همچنین، در برخی مناطق، عرف تعیین بلاعوض بسیار پایین بوده و ممکن است اصلاً بلاعوض در نظر گرفته نشود.
نحوه محاسبه مشارکت در ساخت
همانطور که گفته شد، در ساخت و ساز مشارکتی، سهم نهایی هر یک از طرفین (مالک و سازنده) از طریق فرمولی مبتنی بر میانگین قیمت هر مترمربع آپارتمان نوساز در منطقه محاسبه میشود. در این فرمول، سهم مالک به طور معمول بیشتر از سهم سازنده است.
نحوه محاسبه مشارکت در ساخت و تعیین دقیق سهم نهایی هر طرف در قرارداد، از بروز اختلافات احتمالی در آینده جلوگیری میکند. همچنین، توجه به قوانین و مقررات مربوطه در این زمینه، برای هر دو طرف حائز اهمیت است.
تعیین درصد مشارکت در ساخت و ساز
یکی از مهمترین بخشهای قرارداد مشارکت در ساخت، تعیین درصد سهم مالک و سازنده است. این درصدها معمولاً بر اساس شرایط بازار مسکن و ارزش ملک مشخص میشوند. در بیشتر قراردادها، نسبت رایج بهصورت ۵۵ درصد برای مالک و ۴۵ درصد برای سازنده در نظر گرفته میشود.
با این حال، این ارقام قطعی نیستند و طرفین میتوانند با توافق، نسبت دیگری تعیین کنند. برای مثال، اگر مالک سهم بیشتری از واحدهای ساختهشده بخواهد، میتوان قرارداد را به ۶۰ درصد برای مالک و ۴۰ درصد برای سازنده تغییر داد.
علاوه بر درصد مشارکت، موضوع بلاعوض نیز مطرح است. بلاعوض مبلغی است که سازنده در ابتدای قرارداد به مالک پرداخت میکند تا مالک بتواند در مدت زمان ساخت و نوسازی، در محل دیگری ساکن شود. این مبلغ معمولاً بر اساس ارزش زمین و شرایط قرارداد مشخص میشود.
در نهایت، تعیین درصد مشارکت در ساخت علاوه بر ارزش زمین، به کیفیت مصالح و متریال قرارداد مشارکت در ساخت نیز بستگی دارد. هرچه کیفیت متریال بالاتر باشد، هزینههای ساخت افزایش مییابد و در نتیجه ممکن است نسبت سهم طرفین تغییر کند.
عرف مشارکت در ساخت
عرف مشارکت در ساخت یعنی الگوی رایج و نانوشتهای که بازار برای تعیین «سهم مالک و سازنده» میشناسد و معمولاً مبنای مذاکره اولیه قرار میگیرد. در عمل، درصد عرفی مشارکت در ساخت بسته به ارزش زمین، هزینه ساخت، ریسک پروژه و شرایط شهر/محله تغییر میکند؛ بهطور معمول در کلانشهرها سهم مالک کمی بالاتر از سازنده است (مثلاً ۵۵–۶۰ به ۴۵–۴۰)، اما در مناطق کمارزشتر یا پروژههای پرریسک، کفه به نفع سازنده سنگینتر میشود. عرف الزام قانونی ندارد و جایگزین قرارداد دقیق نیست، اما اگر هوشمندانه به کار گرفته شود همراه با شفافسازی مفاد، زمانبندی، کیفیت اجرا و نحوه محاسبه درصد مشارکت در ساخت میتواند اختلافات را کاهش دهد و سرعت توافق را بالا ببرد.
قوانين و مفاد قرارداد مشاركت در ساخت
قوانین و مفاد مشارکت در ساخت، مجموعهای از ضوابط حقوقی و قراردادی هستند که چارچوب همکاری میان مالک و سازنده را مشخص میکنند. در این بخش باید تمامی اطلاعات مربوط به طرفین، سهمبندی، منابع مالی، زمانبندی اجرا، تعهدات متقابل، شرایط فسخ و نحوه حل اختلاف بهصورت دقیق و شفاف ذکر شود. رعایت این موارد، از بروز ابهام و اختلاف در طول پروژه جلوگیری خواهد کرد. جدول زیر مهمترین مفاد قرارداد مشارکت در ساخت را بهصورت خلاصه نشان میدهد تا تمامی الزامات و جزئیات این نوع قرارداد در یک نگاه مشخص باشند
عنوان مفاد  | توضیحات  | 
مشخصات طرفین قرارداد  | درج کامل نام، مشخصات هویتی، نشانی و اطلاعات تماس مالک و سازنده  | 
سهم و آورده هر طرف  | تعیین دقیق سهم مالک و سازنده بر اساس زمین، سرمایه نقدی یا خدمات اجرایی  | 
تأمین و تخصیص منابع مالی  | مشخص کردن نحوه تأمین هزینهها، زمان پرداختها و مسئولیت تأمین بودجه  | 
زمانبندی و مراحل اجرا  | برنامه زمانی دقیق برای شروع، مراحل پیشرفت و تکمیل پروژه  | 
تعهدات و مسئولیتها  | شرح وظایف هر طرف؛ از اخذ مجوزها و پرداخت عوارض تا تحویل نهایی ساختمان  | 
شرایط فسخ قرارداد  | تعیین موارد فسخ و پیامدهای آن برای هر یک از طرفین  | 
نحوه حل اختلافات  | پیشبینی روشهای حل اختلاف از طریق داور، میانجی یا مراجع قضایی  | 
ضمانتهای اجرایی  | تعیین چک، سفته یا ضمانتنامه بانکی برای اطمینان از اجرای تعهدات  | 
تعهدات طرفین قرارداد در مشارکت در ساخت
در هر قرارداد مشارکت در ساخت، تعهدات مالک و سازنده باید بهطور شفاف مشخص شود تا پروژه با موفقیت به پایان برسد. آگاهی کامل از این مسئولیتها شرط اصلی ایجاد یک قرارداد عادلانه است. معمولاً تعهدات سازنده سنگینتر از مالک است، اما مالک نیز وظایف مهمی دارد.
تعهدات سازنده در قرارداد مشارکت در ساخت
- اخذ مجوزها و پرداخت عوارض: تمامی مجوزهای لازم از شهرداری و سایر مراجع باید توسط سازنده دریافت و هزینههای آن پرداخت شود.
 - تأمین مصالح و اجرای عملیات ساخت: از آزمایش خاک و بتن تا پایان پروژه بر عهده سازنده است و باید مطابق نقشهها و شرایط فنی قرارداد انجام شود.
 - رعایت اصول ایمنی و استانداردها: سازنده موظف به رعایت کامل آییننامههای ایمنی است و در صورت خسارت مالی یا جانی مسئولیت آن را میپذیرد.
 - توافق در تغییر مصالح: اگر تهیه مصالح تعیینشده ممکن نباشد، سازنده باید با مالک در خصوص مصالح جایگزین توافق کند.
 - ممنوعیت واگذاری تعهدات به غیر: انتقال پروژه به شخص ثالث بدون اجازه مالک مجاز نیست.
 - امور اداری پس از اتمام پروژه: پیگیری صورتمجلس تفکیکی و مراحل اداری از تعهدات اصلی سازنده است.
 
تعهدات مالک در قرارداد مشارکت در ساخت
- ارائه سند آزاد و قانونی: سند باید بدون رهن، وثیقه یا بازداشت باشد تا انتقال مالکیت در آینده دچار مشکل نشود.
 - تحویل به موقع ملک: مالک باید ملک را در زمان تعیینشده طبق قرارداد تخلیه و تحویل دهد تا پروژه آغاز شود.
 - تسویه بدهیهای ملک: هزینههای آب، برق، گاز و عوارض شهرداری باید پیش از تحویل ملک تسویه گردد.
 - همکاری در بررسی مدارک: مالک موظف است مدارک مورد نیاز برای صحتسنجی سند را در اختیار سازنده قرار دهد.
 - انتقال سهم سازنده: مالک باید طبق قرارداد، سهم سازنده را در ابتدای پروژه، پایان یا بهصورت مرحلهای منتقل کند.
 
نحوه انتقال سند در مشارکت ساخت
یکی از مهمترین پرسشهای مالکان در قراردادهای مشارکت در ساخت این است که «چه زمانی و به چه شکلی سند ملک به نام سازنده منتقل میشود؟» پاسخ این موضوع به توافق طرفین و نوع قرارداد بستگی دارد. به طور کلی، دو روش اصلی برای انتقال سند در مشارکت ساخت وجود دارد:
1. روش وکالتی
در این روش، مالک زمین با حضور در دفترخانه یک وکالت رسمی و بلاعزل به سازنده میدهد تا تمام امور مربوط به شهرداری، اخذ پروانه ساخت، دریافت انشعابات و در نهایت تنظیم سند تفکیکی را انجام دهد.
- سند اصلی ملک تا پایان پروژه همچنان به نام مالک باقی میماند.
 - سازنده فقط با وکالت قانونی کارها را پیش میبرد.
 
2. روش انتقال رسمی بخشی از سند
در پروژههای بزرگتر، ممکن است بخشی از سند (مثلاً سهم مشاع معادل درصد آورده سازنده) در ابتدای قرارداد یا پس از پیشرفت مشخصی از پروژه منتقل شود.
- این انتقال باید در دفترخانه اسناد رسمی انجام گیرد.
 - رعایت مفاد قانونی و شفافیت در قرارداد برای جلوگیری از اختلافات ضروری است.
 
چه زمانی انتقال سند انجام میشود؟
این زمانبندی بسته به شرایط پروژه متفاوت است، اما در عمل معمولاً در یکی از مراحل زیر انجام میشود:
- پس از اخذ پروانه ساخت
 - بعد از اجرای بخش مشخصی از پروژه (مثلاً اسکلت یا سفتکاری)
 - هنگام تفکیک آپارتمانها و صدور سندهای ششدانگ
 - در پایان پروژه و همزمان با تحویل رسمی واحدها
 
نکته مهم: برای پیشگیری از هرگونه اختلاف، تنظیم قرارداد و تعیین شرایط انتقال سند باید تحت نظر یک مشاور حقوقی متخصص در قوانین مشارکت در ساخت انجام شود.
مزایای مشارکت در ساخت برای مالک و سازنده
مشارکت در ساخت زمانی که با آگاهی و رعایت قوانین انجام شود، میتواند یک معامله برد–برد برای مالک و سازنده باشد. این روش علاوه بر نوسازی ملکهای قدیمی، فرصتهای اقتصادی و فنی زیادی ایجاد میکند. مهمترین مزایای مشارکت در ساخت عبارتند از:
- افزایش ایمنی و مقاومت ساختمان
ساختمانهای جدید با استفاده از مصالح مرغوب و تکنولوژیهای نوین ساخته میشوند. این موضوع باعث افزایش دوام بنا در برابر زلزله، شرایط جوی و فرسودگی طبیعی میشود. - بهرهمندی از استانداردهای روز معماری و مهندسی
اجرای پروژهها مطابق با استانداردهای جهانی و اصول مهندسی عمران، علاوه بر افزایش طول عمر ساختمان، موجب بالا رفتن ارزش ملک و کاهش مصرف انرژی میشود. - افزایش تعداد واحدها و  بهرهوری از زمین
در بسیاری از پروژهها، با استفاده از تراکم و نقشههای بهینه، میتوان تعداد واحدهای بیشتری نسبت به ساختمان قدیمی احداث کرد. - امکان شخصیسازی طراحی
مالک میتواند در انتخاب طرح معماری، رنگ، متریال و امکانات بنا دخالت کند و نتیجه را مطابق سلیقه خود دریافت نماید. - استفاده از تجهیزات و روشهای مدرن
مشارکت در ساخت این امکان را فراهم میکند که از ماشینآلات پیشرفته و مصالح باکیفیت استفاده شود؛ در نتیجه سرعت اجرای پروژه بالاتر میرود و کیفیت ساخت تضمین میشود. - کسب سود در کوتاهمدت
یکی از جذابترین مزایای مشارکت در ساخت، بازدهی مالی سریع برای هر دو طرف است. در بازار پرنوسان مسکن، این ویژگی اهمیت زیادی دارد. 
جدول مقایسه مشارکت در ساخت و ساخت مستقل
یکی از دغدغههای اصلی مالکان این است که آیا بهتر است ملک کلنگی خود را از طریق مشارکت در ساخت نوسازی کنند یا اینکه پروژه را بهصورت ساخت مستقل و با هزینه شخصی پیش ببرند. هر یک از این روشها مزایا و معایب خاص خود را دارند که در جدول زیر مقایسه شده است.
موضوع مقایسه  | مشارکت در ساخت  | ساخت مستقل  | 
تأمین سرمایه  | سرمایهگذاری توسط سازنده انجام میشود؛ مالک هزینهای پرداخت نمیکند.  | مالک باید تمام هزینههای ساخت را از سرمایه شخصی یا وام تأمین کند.  | 
ریسک مالی  | ریسک مالی کمتر برای مالک؛ بیشتر متوجه سازنده است.  | ریسک مالی کاملاً بر عهده مالک است.  | 
سهم از پروژه  | سهم مالک بر اساس درصد توافق (مثلاً 55/45) از واحدها مشخص میشود.  | مالک صاحب کل پروژه است و همه واحدها را در اختیار دارد.  | 
مدیریت و اجرا  | مدیریت اجرایی و فنی پروژه بر عهده سازنده است.  | مالک باید پیمانکاران، مهندسان و کارگران را مدیریت کند.  | 
مدت زمان پروژه  | معمولاً کوتاهتر، چون سازنده تجربه و منابع کافی دارد.  | ممکن است طولانیتر شود به دلیل محدودیت منابع یا تجربه کمتر مالک.  | 
انعطافپذیری  | محدودیت در تصمیمگیریها به دلیل تعهدات قراردادی.  | اختیار کامل در انتخاب نقشه، متریال و روند اجرا.  | 
هزینههای جانبی  | بخش زیادی بر عهده سازنده است (مجوزها، عوارض و…).  | همه هزینههای جانبی بر عهده مالک است.  | 
سود و بازدهی  | سود مالک محدود به سهم توافقشده است.  | کل سود حاصل از فروش یا اجاره واحدها برای مالک خواهد بود.  | 
ریسک اختلافات  | احتمال بروز اختلاف بین مالک و سازنده وجود دارد.  | ریسک اختلاف کمتر است چون مالک تنها تصمیمگیرنده است.  | 
معایب و چالشهای مشارکت در ساخت
اگرچه مشارکت در ساخت میتواند مزایای چشمگیری داشته باشد، اما این نوع همکاری خالی از ریسک نیست. مشکلات و چالشها معمولاً در سه بخش اصلی بررسی میشوند:
۱. مشکلات داخلی (قابلکنترل توسط طرفین قرارداد)
این موارد به مالک، سازنده یا ملک موضوع قرارداد مربوط میشوند و اغلب با دقت در قرارداد مشارکت در ساخت قابل پیشگیریاند:
- عدم صلاحیت یا تعهد سازنده: کمبود تجربه، تخصص یا پایبند نبودن به تعهدات.
 - تأخیر در تحویل پروژه: رعایت نشدن زمانبندی ساخت.
 - افت کیفیت ساخت: استفاده از مصالح نامرغوب یا اجرای ضعیف.
 - عیوب فنی و بیتوجهی به اصول مهندسی: کاهش عمر مفید یا ایمنی ساختمان.
 - اختلاف در تقسیم واحدها در مشارکت در ساخت: نارضایتی از سهمبندی نهایی.
 - تغییر نقشه بدون توافق: اعمال تغییرات بدون اطلاع یا رضایت طرف مقابل.
 - معارض ملکی: ادعای مالکیت یا حقوق دیگران بر ملک.
 - سوءتفاهم در تعهدات: شفاف نبودن وظایف و مسئولیتها در قرارداد.
 - مشکلات انتقال سند: ناتوانی در انتقال مالکیت طبق توافق.
 - مناقشات داوری: اختلاف بر سر نظر داور انتخابشده.
 - واگذاری تعهدات به غیر: سپردن پروژه به شخص ثالث بدون رضایت طرف مقابل.
 - حوادث حین اجرا: خسارات مالی یا جانی در محل پروژه.
 
۲. مشکلات خارجی (خارج از کنترل طرفین)
این موارد تحت تأثیر عوامل بیرونی هستند و پیشبینی آنها دشوار است:
- نوسانات اقتصادی: تغییر ناگهانی قیمت مصالح، دستمزد یا بازار مسکن.
 - حوادث غیرقابل پیشبینی (فورسماژور): زلزله، سیل، آتشسوزی یا سایر بحرانهای طبیعی و انسانی.
 
خطرات مشارکت در ساخت
مشارکت در ساخت فرصتی برای نوسازی ساختمان های فرسوده و کسب سود برای مالکان و سازندگان محسوب میشود، اما در صورتی که بدون دقت و بررسی انجام شود، میتواند ریسکهای مالی و حقوقی متعددی به همراه داشته باشد. یکی از مهمترین خطرات مشارکت در ساخت، عدم اجرای تعهدات توسط سازنده یا مالکین است. در برخی موارد، سازنده ممکن است از تعهدات خود سر باز زند، پروژه را نیمهکاره رها کند یا از مصالح نامرغوب استفاده کند که منجر به مشکلات جدی در تحویل نهایی ملک خواهد شد.
یکی دیگر از خطرات، مشکلات حقوقی ناشی از تنظیم نادرست قرارداد است. اگر بندهای قرارداد بهدرستی تنظیم نشده باشند، ممکن است باعث اختلافات بعدی در تقسیم واحدها، تأخیر در تحویل ملک یا تغییرات غیرقانونی در نقشههای اجرایی شود. از دیگر مشکلات احتمالی میتوان به افزایش ناگهانی هزینههای ساخت، عدم دریافت مجوزهای لازم از شهرداری، مشکلات مالی سازنده یا حتی ورشکستگی وی اشاره کرد. برای کاهش این خطرات، لازم است قبل از هرگونه امضای قرارداد، سابقه سازنده بررسی شود، تمامی مجوزها اخذ گردد و از مشاوره حقوقی حرفهای استفاده شود.
عدم رضایت یکی از مالکین جهت مشارکت در ساخت
در بسیاری از پروژههای مشارکت در ساخت، بزرگترین مانع، مسائل فنی یا هزینههای اجرایی نیست، بلکه عدم توافق میان مالکان مشاع است. کافی است تنها یکی از مالکین با انعقاد قرارداد مخالفت کند تا روند پروژه با توقف یا تأخیر طولانی روبهرو شود. به همین دلیل، جلب رضایت کامل تمامی شرکا از همان ابتدا ضروری است.
مخالفت برخی مالکان معمولاً به دلیل نگرانیهای مالی، بیاعتمادی به سازنده یا عدم شفافیت در مفاد قرارداد شکل میگیرد. در چنین شرایطی، راهکارهایی مانند مذاکره مستقیم، ارائه سهم جایگزین، خرید سهم مالک مخالف، یا در نهایت مراجعه به دادگاه برای افراز ملک یا فروش از طریق مزایده قابل اجراست. استفاده از مشاوره حقوقی و شفافسازی شرایط قرارداد میتواند احتمال رضایت و همراهی همه شرکا را افزایش دهد و مسیر اجرای پروژه را هموار کند.
تأخیر در انجام تعهدات ساخت و ساز مشارکتی
در قرارداد مشارکت در ساخت، برای هر یک از تعهدات طرفین (اعم از مالک و سازنده) مدت زمان مشخصی تعیین میشود. پایبندی به این زمانبندی اهمیت زیادی دارد؛ زیرا هرگونه تأخیر میتواند منجر به بروز اختلاف و حتی خسارتهای مالی شود. به همین دلیل، تعیین مدت قرارداد یکی از ارکان اصلی مشارکت در ساخت به شمار میرود و تأثیر مستقیمی بر حقوق و مسئولیتهای طرفین دارد.
اگر در طول پروژه توقف غیرمعمولی رخ دهد که باعث تعلیق یا تعطیلی کامل کار شود، سازنده موظف به پاسخگویی خواهد بود. در صورتی که این توقف ناشی از اراده سازنده باشد، وی باید خسارت تأخیر را طبق شرایطی که در قرارداد درج شده پرداخت کند.
در چنین شرایطی مالک حق فسخ قرارداد مشارکت در ساخت را نیز خواهد داشت. این امکان به مالک کمک میکند بدون انتظار برای انقضای مدت قرارداد مشارکت در ساخت، خسارتهای ناشی از تأخیر را مطالبه کند. چنین رویکردی به نفع مالک است؛ زیرا او را از روند طولانی پیگیریهای قضایی و اداری بینیاز میکند.
به طور کلی، تعیین مدت زمان دقیق برای انجام تعهدات و پیشبینی جریمه در صورت تأخیر، نظم بیشتری به اجرای پروژه میدهد و مانع بروز بسیاری از اختلافات احتمالی در قراردادهای مشارکت در ساخت میشود.
نکات طلایی در تنظیم قرارداد مشارکت در ساخت
برای اینکه یک قرارداد مشارکت در ساخت مطمئن و بدون ابهام داشته باشید، رعایت چند نکته طلایی ضروری است. این موارد در واقع عصاره قوانین و مفادی هستند که باید در قرارداد ذکر شوند و به طرفین کمک میکنند از اختلافات احتمالی جلوگیری کنند:
- درج کامل مشخصات و اطلاعات هویتی طرفین قرارداد.
 - تعیین دقیق سهم و آورده هر طرف بر اساس زمین، سرمایه یا خدمات.
 - شفافسازی نحوه تأمین هزینهها و زمانبندی پرداختها.
 - مشخص کردن برنامه زمانی پروژه و مراحل اجرای آن.
 - تعریف تعهدات طرفین از اخذ مجوزها تا تحویل نهایی.
 - تعیین شرایط فسخ قرارداد و پیامدهای آن.
 - پیشبینی روش حل اختلاف (داوری، میانجیگری یا دادگاه).
 - استفاده از ضمانتهای اجرایی معتبر مانند چک یا ضمانتنامه بانکی.
 
انتخاب سازنده جهت مشارکت در ساخت
انتخاب سازنده مناسب، مهمترین عامل در موفقیت یک پروژه مشارکت در ساخت است. سازندهای که تجربه کافی، توان مالی و تیم اجرایی حرفهای داشته باشد، میتواند یک ساختمان لاکچری با بالاترین کیفیت برای مالکین ایجاد کند و ارزش ملک را چند برابر سازد.مجموعه محسن زینلی، بهعنوان یک شرکت ساختمان سازی غرب تهران، سالها تجربه در حوزه ساختمانسازی مدرن دارد.
به دلیل همین ویژگیها، بسیاری از مالکان مناطق غرب تهران، مجموعه محسن زینلی را بهعنوان شریک مطمئن خود انتخاب کردهاند و آن را بهحق در زمره بهترین شرکت ساختمانی گیشا می دانند. انتخاب مجموعهای که در حوزه ساختمانسازی تجربه عملی و نمونهکارهای موفق دارد، باعث میشود ریسکهای احتمالی کاهش یابد و مالکین با آرامش خاطر بیشتری وارد قرارداد شوند.
درخواست همکاری
سوالات متداول مشارکت در ساخت
					 مشارکت در ساخت چیست؟ 
							
			
			
		
						
				مشارکت در ساخت قراردادی است که طی آن مالک زمین و سازنده با هم همکاری میکنند؛ مالک زمین یا ملک قدیمی خود را در اختیار میگذارد و سازنده با تأمین هزینهها و اجرای عملیات ساخت، پروژه را پیش میبرد. در پایان، هر دو طرف بر اساس توافق، در واحدهای جدید سهم میبرند.
					 مراحل مشارکت در ساخت شامل چه مراحلی است؟ 
							
			
			
		
						
				مراحل اصلی مشارکت در ساخت شامل بررسی وضعیت سند و ملک، برآورد اقتصادی و طراحی، عقد قرارداد رسمی، تخریب و اجرای پروژه، تفکیک واحدها و صدور سند، و نهایتاً تحویل واحدها و تسویه حساب است.
					 ضمانتهای لازم برای جلوگیری از تأخیر در پروژه مشارکت در ساخت چیست؟ 
							
			
			
		
						
				از مهمترین ضمانتها میتوان به تعیین جریمه تأخیر، اخذ چک یا سفته از سازنده، شرط فسخ قرارداد در صورت توقف پروژه، و الزام به گزارشدهی دورهای اشاره کرد. این موارد در قرارداد باید بهوضوح درج شوند.
					 هزینههای شهرداری و عوارض در مشارکت در ساخت بر عهده چه کسی است؟ 
							
			
			
		
						
				پرداخت هزینههای شهرداری، صدور پروانه و عوارض معمولاً بر عهده سازنده است، مگر اینکه طرفین توافق دیگری در قرارداد داشته باشند. ذکر دقیق این مسئولیت در قرارداد ضروری است.
					 اگر یکی از مالکین ملک مشاع با مشارکت در ساخت مخالف باشد چه اتفاقی میافتد؟ 
							
			
			
		
						
				در املاک مشاع، رضایت همه مالکین برای عقد قرارداد الزامی است. اگر یکی از شرکا مخالف باشد، پروژه متوقف میشود مگر اینکه با مذاکره، خرید سهم او یا حکم دادگاه (افراز یا فروش در مزایده) مشکل برطرف شود.
					 ریسکهای مشارکت در ساخت شامل چه مواردی است؟ 
							
			
			
		
						
				ریسکها به دو دسته تقسیم میشوند: مشکلات داخلی مانند عدم تعهد سازنده، تأخیر یا افت کیفیت ساخت، و مشکلات خارجی مثل نوسانات اقتصادی یا حوادث غیرمترقبه. تنظیم قرارداد دقیق و استفاده از ضمانتهای اجرایی ریسکها را کاهش میدهد.
					 معیارهای انتخاب سازنده مناسب برای مشارکت در ساخت چیست؟ 
							
			
			
		
						
				سابقه کاری، نمونه پروژههای موفق، توانایی مالی، تیم اجرایی متخصص، شفافیت قراردادی و خوشنامی از مهمترین معیارهای انتخاب سازنده هستند. بررسی دقیق این موارد ریسک قرارداد را به حداقل میرساند.
															
				
				
															








6 Responses
سلام ممنون از مقاله خوبتون برای پروژه ما سازنده میگه باید نصف سند از اول به اسمش منتقل بشه، این منطقیه؟ یا با وکالت هم کار پیش میره؟
سلام وقت بخیر
از نظر مالیات، مشارکت در ساخت چطور محاسبه میشه؟ آیا مالک باید مالیات بیشتری بده؟
سلام، اگر توی قرارداد مشارکت فقط درصد مالک و سازنده ذکر شده باشه و درباره ارزش زمین یا هزینه ساخت چیزی نوشته نشده باشه، این موضوع بعدها مشکلی ایجاد میکنه
آیا امکان مشارکت در ساخت با فردی که تبعه خارجی است وجود دارد؟ اگر بله، چه محدودیتهایی دارد؟
با توجه به تغییرات قانونی، قراردادهای مشارکت امسال با سالهای قبل فرق دارن؟
در صورتی که یکی از طرفین قرارداد مشارکت در ساخت فوت کند، وضعیت قرارداد چگونه خواهد بود؟